1. Nhân Duyên Xuất Gia

Bảy vương tử dòng Thích Ca

Đợt đầu quyết chí xuất gia lần này

A Nan có mặt trong đây

Tuổi thời nhỏ nhất nhưng đầy tương lai

Phật hy vọng trong bảy người
Chính A Nan sẽ giúp ngài mai sau

Làm thêm hưng thịnh đạo màu

Lưu truyền Phật pháp về lâu về dài.

A Nan tuổi trẻ, đẹp trai

Lại thêm bản tính khoan thai hiền từ

Giàu tình cảm, rất ôn nhu

Được phe nữ giới coi như mặt trời

Hiện ra sưởi ấm lòng người

Giữa ngày đông giá khắp nơi lạnh lùng,

Nữ lưu cảm mến tôn sùng

Dù ngoài hay ở ngay trong giáo đoàn.

2. Giúp Cho Nữ Giới Được Xuất Gia

Phật thành đạo được năm năm

Thời vua Tịnh Phạn lìa trần còn chi

Bà thái hậu Kiều Đàm Di

Là di mẫu Phật xưa kia nuôi ngài

Giờ đây bà cũng ngỏ lời

Muốn xin được phép sống đời xuất gia,

Phật từ chối không nhận bà

Trước sau bác bỏ đã ba phen rồi,

Sợ bà năn nỉ lôi thôi

Phật đưa Tăng chúng qua nơi cận kề

Sang thành phố Tì Xá Li

Cùng nhau hành hóa tránh đi muộn phiền.

*
Nhưng di mẫu trí vững bền

Quyết tâm tập họp người thêm cạnh bà

Toàn người dòng họ Thích Ca

Phi tần, cung nữ xuất gia đồng tình

Có cùng chí hướng tu hành

Năm trăm phụ nữ lòng thành thiết tha,

Cùng cạo tóc, mặc cà sa

Ba y, một bát thế là cùng đi

Biến mình thành Tỳ kheo Ni

Chân trần, lội bộ rất chi nhọc nhằn

Hai mươi ngày với quyết tâm

Hơn hai nghìn dặm xa xăm chẳng nề

Đến tu viện Tì Xá Li

Quyết lòng gặp Phật lo bề xuất gia.

Đến nơi, trời ngả bóng tà

Mọi người mệt mỏi, bơ phờ xác thân

Đứng ngoài tu viện ngại ngần

May thay vừa lúc A Nan thấy đoàn

Nhìn qua xúc động vô vàn

Vốn giàu tình cảm, vội vàng hỏi thăm.

Mọi người đáp thật thành tâm:

“Chúng tôi cầu đạo nên cần xuất gia

Bỏ gia đình, lìa cửa nhà

Đến cầu xin Phật thiết tha bữa này

Nếu ngài từ chối, buồn thay

Chúng tôi nguyện chết tại đây không về!”

*

A Nan an ủi mọi bề

Rồi vào trình Phật rất chi nhiệt tình

Xin ngài chấp nhận lòng thành

Cho đoàn được phép trở thành Ni sư

Nhưng mà Phật mãi chối từ

A Nan năn nỉ rất ư thảm sầu

Tuôn dòng nước mắt khẩn cầu

Cuối cùng Phật chẳng nỡ đâu bác lời

Cả đoàn được chấp nhận thôi

Tì kheo Ni được ra đời từ đây

Với điều kiện những người này

“Tám phép hoà kính” hàng ngày phải theo

Để tôn trọng các Tỳ kheo,

Đoàn cam kết sẽ tuân điều luật trên.

3. Nạn Ma Đăng Gìa

A Nan theo thói lề quen

Một hôm khất thực xong liền về ngay

Đi ngang giếng, khát nước thay

Thấy cô gái nọ nên thầy hỏi xin,

Cô đang múc nước giếng lên

Cô dòng “hạ tiện” cho nên ngại ngùng

Dám đâu dâng nước cúng dường.

A Nan bèn đáp: “Hèn sang mặc tình

Tôi là một kẻ tu hành

Không còn phân biệt quẩn quanh thói thường!”

Cô bèn dâng nước cúng dường

Về nhà tình chợt nở trong tâm hồn

Tương tư mãi, ngẩn ngơ luôn

Không màng ăn nữa, chẳng buồn sống thêm,

Mẹ dò hỏi biết chuyện trên

Than rằng con khó kết duyên với người

Thầy tu, dòng dõi cao vời,

Thương con bà cố tìm nơi giúp mình

Giúp câu “thần chú” thật linh

Nghe vào mê loạn hết minh mẫn liền.

*
Nàng bèn chờ đợi trước thềm

Khi thầy khất thực qua bèn đọc mau

Vẫy tay mời gọi đón chào.

Chắc gì thần chú kia nào có linh!

Nhưng A Nan quả thật tình

Nửa mê, nửa tỉnh bước nhanh vào nhà

Nàng mừng, cuống quít chẳng ngờ

Muộn màng phản ứng thành ra trễ rồi

A Nan bừng tỉnh ngay thôi

Nhờ oai lực Phật trí thời sáng lên

Bước ra về tu viện liền.

Hôm sau khất thực vẫn phiền nhiễu sao

Cô nàng bám sát theo sau

Khiến A Nan phải mau mau quay về

Trình lên Phật rõ mọi bề,

Phật truyền cho gọi nàng kia đến hầu.

Thoạt tiên nàng thấy lo âu

Nhưng vì tình ái nàng đâu ngại ngùng

Đến nơi quỳ lạy Phật xong

Nàng bèn trút hết nỗi lòng vương mang.

*
Phật nghe, rồi hỏi cô nàng:

“Nếu con muốn lấy A Nan làm chồng

Bước đầu con có bằng lòng

Đi tu nghiêm chỉnh trong vòng một năm?”

Cô nàng thấy chẳng khó khăn

Vội vàng ưng chịu vô ngần sướng vui

Mẹ nàng cũng phải tới nơi

Thuận cho con gái thành người xuất gia.

Mơ màng hạnh phúc thăng hoa

Nàng vui cạo tóc, cà sa mặc vào,

Tỳ kheo Ni, học đạo màu

Siêng nghe Phật pháp, dấn sâu tu hành

Tinh anh, tấn tới, thuận thành

Khiến tâm dục vọng si tình lặng đi.

*

Nửa năm trôi đẹp yên bề

Một hôm nhớ lại hành vi của mình

Chìm ái dục, đắm mộng tình

Khiến nàng hổ thẹn tâm thành ăn năn

Đến hầu Phật sám hối rằng:

“Từ nay con nguyện đạo vàng khắc ghi

Mãi làm một Tỳ kheo Ni

Như Lai sứ giả quyết đi trọn đời!”

Thuộc dòng “hạ tiện” đương thời

“Ma Đăng Già” đó mọi người gọi tên,

Nàng là cô gái đầu tiên

Phật cho phép được hưởng niềm xuất gia.

4. Thuyết Pháp Cho Tỳ Kheo Ni

Đẹp trai, tình cảm nhu hoà

A Nan khiến gái gần xa mến thầy

Trong ni viện nọ quanh đây

Có Ni cô trẻ đêm ngày thầm thương,

Một hôm cô bệnh bất thường

Nhắn người xin thỉnh thầy sang thăm mình:

“Con đang bệnh nặng thật tình

Chắc không qua khỏi, chết đành xuôi tay!”

A Nan thương cảm tới ngay

Thấy cô xốc xếch, giường đầy gối chăn

Nhìn thầy tình tứ đăm đăm

Thầy bèn quay gót âm thầm bỏ đi.

*
Ni cô hổ thẹn kể chi

Sửa sang xiêm áo vội đi theo thầy:

“Xin thầy thứ lỗi lầm này

Xin thầy trở lại, con đây tâm thành

Mong nghe lời dạy tu hành!”

Cô đem tọa cụ rước A Nan ngồi.

Thầy ngồi, lên tiếng ngay thôi:

“Có tu tâm ý con người mới an

Mong cầu dục lạc dối gian

Là điều lầm lẫn vô vàn khổ đau.”

Rồi thầy giảng Pháp thật lâu

Vì yêu, cô chú tâm vào để nghe

Vì nghe, tâm sáng tức thì

Để rồi niệm ái dục kia dứt liền.

5. Bị Gièm Pha Vì Che Bánh

Một hôm thầy lại chuốc phiền

Khi thầy chia bánh luân phiên từng người

Dân nghèo quanh tu viện thôi

Mỗi người một bánh chia thời đều nhau,

Đến phiên cô gái đứng sau

Vô cùng xinh đẹp, bước mau đến gần

Thầy A Nan chẳng để tâm

Đưa tay bốc bánh, bốc nhằm một đôi

Dính nhau bánh khó tách rời

Thầy đưa cặp bánh cho người đẹp kia.

Thế là bị kẻ xấu chê

Ghét ganh, ác ý tức thì riễu ngay:

“Hai người tình ý chi đây

Cớ sao lại phát bánh này gấp đôi?”

Thầy nghe thương xót thói đời

Đắm mê ái dục trong nơi biển tình

Không nhàm chán, mãi quẩn quanh

Để rồi khổ não và tranh chấp hoài.

6. Làm Thị Gỉa Của Phật

Tuổi năm ba, gần già rồi

Phật cần thị giả giúp ngài thường xuyên

A Nan được đề cử liền

Chư Tăng khích lệ: “Thầy nên nhận lời

Thông minh, trí nhớ tuyệt vời

Thầy còn tuổi trẻ giúp đời dài lâu

Nối truyền chánh Pháp, đạo màu!”

Thầy nghe khuyên mãi, dám đâu cãi lời

Xin ba điều kiện mà thôi:

“Y phục của Phật thầy thời không mang

Cho dù cũ mới hay chăng;

Không theo Phật dự trai tăng người mời;

Khi cần mới tới Phật thôi!”

Chư Tăng trình Phật, ngài thời khen ngay:

“A Nan phẩm cách đẹp thay

Ba điều kiện đó do thầy đặt ra

Chỉ nhằm tránh tiếng gièm pha

Rằng thầy ham áo hay là ham ăn!”

*

Kể từ đó thầy A Nan

Làm thị giả Phật chuyên cần mãi thôi,

Khởi đầu tuổi trên hai mươi

Rồi hai mươi bảy năm trời tiếp theo

Thường xuyên hầu Phật sớm chiều

Ngài đi hành hóa rắc gieo pháp mầu

Thầy A Nan mãi theo sau

Vì nhân duyên được dài lâu bên ngài

Pháp như biển rộng trùng khơi

Đều chảy thấm đượm vào nơi tâm thầy,

Nạn về nữ giới bớt ngay

Vì thầy gần Phật hàng ngày thường xuyên.

Thầy A Nan cũng nghiễm nhiên

Trở thành gạch nối đôi bên thuận chiều

Giữa Phật và các Tỳ kheo

Thầy là thị giả được nhiều người thương

7. Tình Bạn Trong Ngoài Đời

Thầy giúp ai giúp hết lòng

Sở trường mình có cũng thường không khoe,

Ai nhiều sở đoản chẳng chê

Riêng phần ngoại đạo có gì trái sai

Thầy không đả kích một ai

Cho nên cảm hóa mọi người xung quanh,

Thầy tuy hùng biện nổi danh

Không hề sử dụng tài tranh luận này.

Lưu Di người bạn lâu ngày

Chỉ riêng quý trọng có thầy mà thôi

Ngoài ra chẳng kính một ai

Không tin Phật với các người xuất gia.

A Nan bèn mời bạn qua

Nghe lời Phật giảng, sáng ra vô ngần

Lưu Di sau đó phát tâm

Quy y tam bảo và luôn thuận thành.

Mọi tranh chấp trong Tăng đoàn

Thường do thị giả A Nan giải hòa

Chân tình, khéo léo, thiết tha

Tình đời, nghĩa đạo phô ra tròn đầy.

8 Nỗi Khổ Tâm Lớn Nhất

Khổ tâm lớn nhất của thầy

Chính là anh ruột mãi gây bất hòa

Chính là Đề Bà Đạt Đa

Xấu xa tuy đã xuất gia tu hành

Không chính trực, thiếu lòng thành

Chỉ mang ý tưởng muốn rành thần thông,

Phật khuyên thanh lọc thân tâm

Chớ ham cầu chứng thần thông làm gì,

Đạt Đa bất mãn kể chi

Lòng thù nghịch Phật tức thì nổi lên

Muốn tìm cách hại Phật liền

Đoạt ngôi giáo chủ nắm quyền trong tay.

*

A Nan và Phật một ngày

Đi ngang chân núi nào hay có người

Đạt Đa trên núi cao vời

Xô nguyên tảng đá lớn rơi hãi hùng

Mong rằng Phật bị tử thương,

Đá lăn tới Phật bỗng dừng lại luôn.

A Nan và Phật một hôm

Cùng đi bỗng gặp một đoàn người kia

Đạt Đa đang dẫn họ đi

Phật liền tránh mặt, ngài thì rẽ ngay

Vào con đường nhỏ cạnh đây

Phật lên tiếng dạy: “Nghe này A Nan

Những người hung ác bạo tàn

Đen lòng, tối dạ mình cần tránh xa

Không vì sợ hãi người ta

Chỉ vì chạm trán quả là ích chi!”

Đạt Đa còn có nhiều khi

Lùa voi hại Phật đang đi trên đường

Hay thường tìm đến đạo tràng

Gây phiền cho Phật và Tăng bao lần.

*

Nhãn tiền quả báo chẳng lầm

Đạt Đa sau chết vô ngần thảm thương.

9 Mộng Và Những Dự Đoán

Suốt hai mươi bảy năm trường

A Nan thị giả khả năng tuyệt vời

Theo Phật hành hóa khắp nơi

Giờ đây tuổi đã năm mươi hơn rồi

Một đêm nằm mộng lạ đời

Thấy bao sự việc nổi trôi khác thường

Tâm thần hoảng hốt hoang mang

Vội tìm hầu Phật và tường thuật ngay.

*

Phật nghe, suy đoán giúp thầy:

“Đây điềm báo trước cho ngày mai sau:

Tăng đoàn thánh thiện ít sao

Nhiều phần tử xấu len vào chen chân;

Như Lai sớm nhập niết bàn

Các đệ tử lớn cũng lần lượt theo;

Tương lai có lắm Tỳ kheo

Biếng tu, ganh tị, kiếm điều hại nhau;

Có người y, giới bỏ mau

Chỉ lo hưởng lạc lao đầu bến mê

Chỉ lo lợi dưỡng mọi bề

Hậu sinh bỏ mặc không hề lưu tâm;

Và rồi đệ tử xa gần

Xuất gia cùng với thành phần tại gia

Cùng nhau hủy Phật pháp nhà

Chứ hàng ngoại đạo khó mà hại ta;

Còn điềm mộng cuối diễn ra

Báo ba tháng nữa ta xa cõi trần

Như Lai sẽ nhập niết bàn

Rồi quần chúng với Tăng đoàn, chư thiên

Lo kinh điển bị lãng quên

Phải cần kết tập cho nên nhờ thầy

Thầy là thị giả lâu ngày

Mọi người tín nhiệm! Lành thay đạo vàng!”

10 Thỉnh Giáo Lần Cuối

Thế Tôn sắp nhập niết bàn

Sau khi tuyên bố, ngài nằm tại đây

Sa la nở khắp rừng cây

A Nan thị giả quỳ ngay cạnh ngài

Bồn chồn thỉnh giáo đôi lời:

“Xin Thế Tôn dạy trong thời mai sau

Hàng nữ giới nhiều xiết bao

Con nên đối xử thế nào cho yên?”

*

Đức Phật từ tốn dạy liền:

“Người tu quyết bỏ não phiền buông trôi

Theo đường giác ngộ sáng tươi

Bóng hình phụ nữ phải rời xa tâm.

Lỡ khi chạm mặt tối cần

Gặp người già cả ta luôn thốt lời

Xem như là mẹ mình thôi!

Gặp người hơn tuổi ta thời coi ngang

Xem như chị gái tỏ tường!

Gặp người thiếu nữ trẻ hơn tuổi mình

Xem như em trong gia đình

Giữ tâm trong sáng, nghiêm minh, đàng hoàng!”

*

Sau khi dạy những lời vàng

Phật còn dặn lại kỹ càng xiết bao

Trà tì, xây tháp ra sao.

A Nan đa cảm nên mau u hoài

Nghe xong sầu khổ bi ai

Trốn ra đứng ở một nơi vắng người

Xót xa giọt lệ tuôn rơi

Nghĩ huynh đệ khác đều khai ngộ rồi

Riêng mình tăm tối mãi thôi

Muốn sau khai ngộ còn ai cậy nhờ

Còn đâu nữa bậc ân sư

Để mình hầu cận mãi như thuở nào.

*

Tìm A Nan chẳng thấy đâu

Phật sai người kiếm, gọi vào cạnh bên

Phật an ủi A Nan liền:

“Thầy làm thị giả lâu bền, siêng năng

Không sơ suất, đẹp mọi đường

Bao nhiêu công đức rỡ ràng giờ đây

Như Lai đền đáp cho thầy,

Hãy nên tinh tấn thêm ngay từ giờ

Để rồi thầy sớm lìa xa

Thoát ly phiền não ngày qua buộc ràng

Rồi mau chứng ngộ đạo vàng!”

Phật nhìn đại chúng nhẹ nhàng nói thêm:

“A Nan điềm tĩnh, lành hiền

Thầy luôn nghe Pháp chẳng quên chút gì

Luôn săn sóc, mãi cận kề

Thầy làm thị giả chẳng hề quản công

Cho nên công đức vô cùng

Sẽ luôn sáng rỡ khắp vùng thế gian!”

Nghe xong tôn giả A Nan

Lấy tay che mặt, lệ tràn bờ mi

Lại thương cảm, lại sầu bi

Lùi xa đại chúng trốn đi ra ngoài,

Thế rồi lại bị mọi người

Mời vào bên Phật, quỳ nơi cạnh ngài

Để làm đại diện nhất thời

Xin nghe Phật dạy đôi lời trối trăng.

*
Phật lên tiếng dạy chư Tăng:

“Giữ gìn giới luật bao năm làm thầy;

Y vào ‘bốn niệm xứ’ này

Để mà an trú hàng ngày thân tâm;

Gặp người hung ác, bất nhân

Hãy mau xa lánh, chớ gần gụi chi;

Kinh điển kết tập ngay đi

Mỗi câu nên bắt đầu ghi như vầy

‘Tôi nghe nhớ như thế này…’

Rồi theo đúng Pháp quý thầy chuyên tu

Vì rằng Pháp được coi như

Pháp thân thường tại của Như Lai rồi!”

*

Sau khi vừa dạy dứt lời

Niết bàn Phật nhập ngay nơi chốn này.

11 Tham Dự Đai Hội

Kết Tập Kinh Điển

Lễ trà tì xong tại đây

A Nan mệt mỏi vội quay trở về

Nghỉ nơi tu viện trước kia

Rồi sau tôn giả hướng về phương Nam

Nơi thành vương xá xa xăm

Để cùng đại hội chư Tăng luận bàn

Kết tập kinh điển rõ ràng

Sẽ khai mạc với mùa an cư này

Rằm tháng Tư sắp tới đây.

Tuy chưa chứng ngộ nhưng thầy quản chi

Bao nhiêu giáo pháp xưa kia

Từng nghe Phật dạy, khắc ghi nằm lòng.

Thầy về vương xá thong dong

Một ngày trước lúc chư Tăng họp bàn

Đại Ca Diếp chủ tọa đoàn

Chọn vào đại hội được năm trăm người

A La Hán chứng quả rồi

Đã khai ngộ mới được mời tham gia,

Thầy A Nan bị bỏ qua

Vì chưa chứng quả. Bất ngờ lắm thay!

Cho nên ngay buổi chiều này

Thầy buông bỏ tất cả ngay tức thì

Trầm tư mặc tưởng nghĩ suy

Tập trung thiền quán rất chi nhiệt tình

Đến khuya khai ngộ hoát nhiên

Thầy A Nan suốt thông liền! Thật vui!

*
Thầy A Nan chứng quả rồi

Hôm sau đại hội thầy thời tham gia

Không chờ cửa động mở ra

Thầy dùng thần lực để mà vào luôn

Giờ đây hiển lộ toàn thân

Tác phong đạo mạo sáng ngần phô ra

Như trăng ló khỏi mây mờ

Như sen sớm nở cánh pha ánh vàng

Làm cho thánh chúng ngỡ ngàng

Cùng nhau xưng tán A Nan nhiệt thành

Rồi ngay lúc đó đồng thanh

Cử thầy lên đọc tụng kinh tức thì,

Thầy Đại Ca Diếp chủ trì

Thầy A Nan đọc: “Tôi nghe thế này

Thế Tôn thuở ấy tại đây…”

Làu làu đọc tụng lời thầy âm vang

Những gì nghe Phật rõ ràng

Để rồi ghi nhớ kỹ càng nào quên.

Trong kỳ đại hội nói trên

Bao kinh kết tập đầu tiên hoàn thành

Do công tôn giả A Nan

Thiên tài, trí nhớ vô vàn tuyệt luân,

Mọi người cảm kích vô vàn

Được nghe lại những lời vàng Phật tuyên

Biết bao kinh điển nói trên

Giờ đây mãi mãi lưu truyền nhân gian.

12 Nhập Niết Bàn

Sau khi Phật nhập Niết Bàn

Thầy Đại Ca Diếp thay chân dẫn đầu

Kế thừa y bát, đạo màu

Giáo đoàn lãnh đạo trước sau viên thành.

Hai mươi năm thoáng qua nhanh

Tới hồi già cả, hơn trăm tuổi rồi

Thầy vào núi nhập diệt thôi

Phó truyền đạo nghiệp cho người thay chân

Đó là tôn giả A Nan

Đứng ra dìu dắt giáo đoàn khắp nơi

Bấy giờ tám chục tuổi rồi

Kế thừa Phật nghiệp thấy thời thuận duyên

Như hoa bừng nở tự nhiên

Khi mùa xuân đến khắp miền hương bay,

Thế Tôn từ thuở trước đây

Cũng từng mong mỏi điều này đã lâu.

*

Thời gian thấm thoắt trôi mau

Bao đệ tử lớn trước sau lìa trần

Chỉ còn tôn giả A Nan

Một trăm hai chục tuổi năm nay rồi

Một mình một bóng đơn côi

Chợt suy tưởng tới Phật đời xa xưa

Cùng bao đệ tử thượng thừa:

“Giờ đều khuất bóng tựa như chim trời

Bay theo cơn lốc xa vời

Cùng nhau nhập diệt vào nơi niết bàn

Còn mình ta chốn nhân gian

Tựa khu rừng bị đốn tan hoang rồi

Chỉ còn một cổ thụ thôi

Che mưa ngăn gió thấy thời khó sao

Thế gian tịch mịch xiết bao

Niết bàn ta cũng nhập vào cho xong!”

Thế là tôn giả quyết lòng

Bèn đem giáo pháp truyền luôn cho người

Truyền cho đệ tử xong xuôi

Nhắm về hướng Bắc thầy thời tìm qua

Sông Hằng phía đó không xa

Sông chia hai nước, phân ra đôi bờ

Tì Xá Li, Ma Kiệt Đà

Cả hai chuẩn bị đang chờ chiến tranh.

Sông Hằng ở giữa phân ranh

Một hôm thầy quyết tự mình ra sông

Rời thuyền, ngồi giữa hư không

Dùng lửa tam muội từ trong thân mình

Giữ lòng yên ổn, an bình

Tự thiêu thân xác nhập nhanh niết bàn

Nhục thân chia tách đôi đàng

Để cho xá lợi giạt ngang đôi bờ

Chia đều hai phía đang chờ

Cả hai nước thỉnh về thờ giống nhau.

Cảm thông từ đó về sau

Đôi bên giao hảo còn đâu hận thù.

A Nan tôn giả từ xưa

Tính tình hòa nhã lại vừa khiêm cung

Hiền lành, nhẫn nhục vô cùng

Nghe nhiều, nhớ kỹ ai hòng sánh ngang

Nhiều công lao với đạo vàng

Người đời nhớ tưởng, vô vàn kính yêu.

Tâm Minh - Ngô Tằng Giao